TIẾNG KÈN SAXO
Bùi Công Thuấn
Đó là mùa hè 1963.Tôi học lớp 7 tại một vùng quê mãi tận miền tây. Nơi đây có những kinh rạch chằng chịt và vườn cây sai quả dọc theo bờ sông. Việc chèo ghe, cắt lúa, bắt cá thì tôi làm cái rẹt chẳng thua kém ai, còn việc học, tôi thường đội sổ. Môn học nào tôi cũng dốt .Tôi cũng chẳng hiểu tại sao mình dốt. Cái đầu cứ u u, minh minh. Những con Tóan, những công thức Hóa học, những định lý Vật lý đối với tôi nó xa xăm như sao Hỏa.Tôi cứ tự hỏi học ba cái vô bổ ấy làm gì.
Cái tôi cần là làm sao mỗi ngày bắt được chừng vài ký cá, để có tiền xài; kiếm được ít lá khô để chụm bếp, thế là đủ. Cái tôi mong nhất là mùa lũ nhà đừng dột. Khi nước ngập mênh mông, lại mưa như trút nước, ngồi trong nhà mà như ở ngòai trơi thì khổ không biết chừng nào. Mùa lụt ngồi bó gối trên sàn nước, không biết lấy gì nấu cơm. Rơm rạ bị nước ngập ướt sũng, rầu hết sức.Nhà nghèo làm gì có tiền mua than, mua củi.Thế là tôi phải chèo ghe đi bứt những tàu lá chuối khô về chụm. Ngày nắng ráo còn đỡ, ngày mưa thì đành nhịn đói.Có lẽ vì chỉ lo cái ăn, cái đói nên cái đầu tôi nó ngu chăng.
Suốt cái tuổi thơ, tôi chưa bao giờ có được bữa ăn no. Buổi sáng ăn đi học, bà nội bảo, ăn nhiều chi cho nặng bụng, học nó ngu. Buổi chiều ăn thêm một chút, bà nội lại bảo, tối đi ngủ, ăn chi cho nặng bụng. Mỗi khi tôi lấy gạo nấu cơm, bà nội bắt đem rá gạo cho nội coi. Dù tôi đã tiết kiệm hết mức, nhưng nội cũng bốc lại vài nắm gạo để tiết kiệm. Quanh năm suốt mùa chỉ có rau muống với mắm tôm bảy món.Thường là mắm gói lá chuối hấp nồi cơm. Rất tiện, cơm chín thì mắm cũng chín.Ngày nào sang, bà nội cho đập thêm quả trứng vịt vào chén mắm. Cá đánh bắt được, không dám ăn. Nội bắt đem bán hết. Sáng tinh mơ dậy đã ra vườn tưới rau. Chiều về lại tưới. Mùa lúa thì suốt ngày ngòai đồng, xạ lúa , nhổ cỏ, cấy dặm, bắt cào cào. Công việc không sao hết được. Cánh đồng lúa nhà tôi có chừng sáu xào, một mình nhìn thấy nó mênh mông. Mùa lúa chín, lại còng lưng đi cắt, rồi gánh lúa về chất đống. Lúc rãnh, mỗi ngày lôi lúa khô ra đập ít bó. Cả việc chở lúa đi chà ở nhà máy, sàng xảy, tôi cũng phải cáng đáng. Nhờ thế mới chừng lớp bảy, việc gì tôi cũng rành. Mưa nắng làm cho người tôi đen nhẻm. Nước phèn ở ruộng làm cho da căng, ánh lên màu mun. Nếu lấy tay mà gãi, cái cẳng sẽ trắng bóc. Mỗi khi đi học, bọn con gái nhìn cái cẳng lội ruộng của tôi mà cười.Tôi thấy nhột nhột. Chẳng bao giờ mẹ cho tiền ăn quà.Thực ra cũng có, ấy là ngày đi thi. Mẹ cho một đồng. Năm hào tôi nộp mua giấy thi, năm hào ăn ly chè đậu đỏ lấy hên, cô bán chè ở cổng trường nói như vậy. Bọn con nhà giàu mỗi sáng chúng ăn cả gói quà có đến 5 đồng. Chúng nhai bánh sữa giòn rốp rốp, tôi chỉ quay mặt đi chỗ khác.Tôi biết rõ một điều là mình nghèo, nghèo lắm , nên không đòi cha mẹ bất cứ cái gì. Cả đến quần áo mặc, một năm cha tôi chỉ may cho một bộ duy nhất, cái quần đùi và chiếc áo sơ mi trắng vải thô để đi học. Ngày thường chỉ có bà ba đen và quần xà lỏn vải thường.Ăn chắc mặc bền, bà nội tôi thường dạy vậy.
Chỉ có điều tôi học ngu. Suốt ngày ngòai đồng, tôi chẳng học bài bao giờ. Tối đến thắp đèn nhỏ như hột đậu xanh học bài. Chỉ chừng nửa giờ, tôi đã ngủ gục. Ba tôi bảo tắt đèn đi ngủ, học khuya tốn dầu. Bà nội bảo tôi giống tính ông già tôi. Hồi xưa, ổng được cho ăn học tử tế. Ổng cũng đi học như người ta, về đúng giờ, nhưng đi chơi. Ra khỏi nhà, ổng nhét những cuốn vở vào gốc bụi tre rồi theo tụi bạn ra đồng nghịch ngợm. Cho đến khi nội phát giác thì đã muôn. Ba tôi không qua khỏi lớp ba. Thế nên ổng không bao giờ dám la rầy tôi chuyện học, vì tôi học tới lớp 7 lận, nhờ thế cũng êm bụng. Trước mắt bà nội và cha, tôi là đứa ngoan, chịu khó làm lụng, chịu khó học hành, biết phận nghèo không đua đòi.Tôi cũng tự hào về mình. Khổ nỗi, mỗi khi đến lớp, tôi lòi cái đuôi dốt ra , mắc cỡ hết sức.
Tôi dốt nhất là môn Nhạc. Gịong của tôi nó khàn khàn, chua chua như nước phèn dưới xình. Mỗi khi xướng âm, cổ tôi thóat ra những âm lơ lớ, ngang ngang, không sao bắt vào âm chuẩn của thầy được. Tôi xướng âm mà nghe như con gì nó kêu. Cả lớp cười bò. Thầy Thành nhăn mặt, lắc đầu. Tôi càng cố gắng lấy giọng chừng nào, lớp càng cười chừng ấy. Dầu vậy, thầy Thành vẫn kiên nhẫn tập lại cho tôi hàng chục lần. Tôi chưa thấy ai kiên nhẫn như vậy. Có lần tôi hỏi thầy
_ Thưa thầy, học nhạc để làm gì ạ ?
Thầy nhìn thẳng vào mắt tôi, dường như để xem tôi hỏi thực hay đùa. Cũng có thể là thầy xem tôi có thể hiểu được những gì thầy sắp nói không. Giọng thầy ấm hơn mọi khi:
_ Học nhạc để làm gì à ! Em còn nhỏ, thầy khó nói cho em hiểu được. Này lúc nhỏ mẹ ru em bằng gì ? Những bài hát ru chứ gì ! Âm nhạc đó. Em có thấy khi đưa người chết ra mộ huyệt, có cả phường bát âm, nhàu giàu còn thuê cả ban kèn nữa. Có hay không nào, Âm nhạc đó. Em thấy chưa, Âm nhạc gắn bó với con người từ lúc trong nôi, cả đến khi về cõi thiên thu. Âm nhạc là linh hồn thanh khiết của cuộc sống, nó có một sức mạnh ghê gớm, rồi em sẽ hiểu.
Nghe thầy nói, đầu tôi mơ hồ, vẫn chẳng hiểu học Nhạc để làm gì. Âm nhạc, cùng lắm là để hát hò cho vui, làm gì có sức mạnh ghê gớm. Chắc thầy quan trọng hóa cái môn học của thầy thôi. Ông thầy nào cũng cho môn học của mình là quan trọng, là nhất. Tôi chỉ biết một điều là tôi rất khổ sở với môn Nhạc. Bảo tôi xuống đìa bắt cá, hay leo dừa bẻ trái lấy nước uống chơi, tôi làm trong nháy mắt. Việc xướng âm, quả thực là quá sức mình .
Có điều tôi rất thích thầy Thành. Thầy hiền hòa, điềm đạm, rất vui tính và hào hoa . Dường như thầy cũng dành cho tôi nhiều cảm tình nữa. Đôi mắt thầy rất sáng, nhưng u ẩn. Có một sức mạnh tiềm tàng trong đôi mắt ấy. Tôi thấy một chân trời rất xa trong hướng nhìn của thầy.Thầy thổi kèn Xắc – xô rất hay. Tiếng kèn vừa mượt mà, vừa khỏe khoắn và cao vút, có khi nó hùng tráng, có khi lắng đọng.Ấy là bây giờ tôi mới nhận ra, chứ lúc ấy, tôi cứ ngẩn người ra mà nghe, mà say mê nhìn cái dáng rất nghệ sĩ của thầy. Tôi rất phục. Thầy thổi được cái kèn có rất nhiều nút bấm. Kèn đám ma chẳng có nút bấm nào, cứ rặn hơi mà thổi, dễ ẹc. Kèn của thầy chằng chịt nút bấm bám lấy thân kèn .Tôi cứ tự hỏi tại sao hai tay thầy mắc giữ kèn mà còn bấm thoăn thoắt. Những cái nắp phiếm cứ chập vào rồi nhả ra liên tục, bay ra những âm thanh vừa ấm vừa mạnh mẽ, có khi lả lơi. Hơi của thầy cũng thật là dài.Tôi không thấy thầy ngắt lấy hơi bao giờ vậy mà thầy vẫn có hơi để thổi. Cái ấy mới tài ! Có lần thầy Thành cho tôi tập thổi.Tay tôi chẳng biết bấm phiếm làm sao. Cả hai bàn tay cứ nắm cho thật chắc cây kèn.Tôi hít một hơi thật dài, lấy sức thổi. Cái kèn hét lên như ngỗng kêu.Tôi ôm bụng cười, chảy cả nước miếng. Thầy Thành bảo, em chịu khó học nhạc, mai mốt thầy sẽ tập cho em thổi. Tôi thích lắm, nhưng tôi còn mắc lội ruộng, có giờ đâu mà tập.
Tối nay trường tổ chức văn nghệ cuối năm và phát thưởng. Nghe đâu có cả quận trưởng đến dự. Trường tôi nằm ngay mặt lộ, cách dinh quận chừng cây số. Sát bên trường là một con rạch. Con lộ vắt qua rạch chạy về tỉnh. Ngồi trong phòng học, chúng tôi có thể nhìn xuống rạch coi người ta bơi thuyền, bán cá, bán rau. Những ngày nghỉ học, bọn học trò chúng tôi thường đứng trên lộ nhảy xuống cống rạch tắm, rồi bơi ra sông. Bọn học trò vùng quê này coi trường cũng như nhà, coi sông rạch là nguồn vui. Tắm sông là cơm bữa , nhưng tắm một mình không thích. Phải đông, thi nhau nhảy, thi nhau lặn hụp, thi nhau bơi, cả thi nhau mò bắt cá sông mới thích. Ngồi học nhưng cái đầu chúng tôi ở dưới rạch , cứ bị thầy cô la hòai.
Cả trường nhộn nhịp ngay từ sáng sớm, hàng phố cũng nô nức chờ xem. Ở vùng quê, đêm văn nghệ rất hiếm, cũng không có trò chơi gì, nên hễ có gánh hát về diễn, hoặc trường làm văn nghệ là người ta đi coi rất đông. Họ vừa coi văn nghệ vừa hãnh diện vì có con em mình diễn. Cải lương thì quen rồi. Nghe tân nhạc và xem múa nó mới lạ hơn, nó tân thời hơn .
Thầy Thành gọi tôi đến giúp thầy chuẩn bị sân khấu, nối giây điện, căng màn và trang trí. Thầy Thành cắt chữ và những hình ngộ ngộ.Thầy chỉ cho tôi cách dán trên phông màn .Thầy Thành giỏi thật. Cái gì thầy cũng làm được.Thầy tập chương trình văn nghệ cả tuần nay, Thầy làm sân khấu rất đẹp, thầy sắp xếp bọn văn nghệ đứng ngồi chỗ nào, ăn mặc kiểu gì, diễn làm sao. Cái sân khấu là nơi hấp dẫn nhất. Tôi phụ thầy, lúc trên sân khấu lúc xuống phòng thầy lấy thêm đồ trang trí. Lần đầu tôi được vào phòng riêng của thầy Thành. Đối với bọn con nít chúng tôi, phòng riêng thầy cô là chỗ rất linh thiêng, chỉ được quyền ngó vào thôi. Chỉ những học trò rất cưng, thầy cô mới cho vào. Tôi rất sung sướng. Đó là căn phòng đơn sơ nhưng gọn ghẽ , ngăn nắp. Có bàn làm việc.Trên bàn có những cuốn sách dày cộm.Trên tường treo chiếc kèn. Một tấm màn căng một nửa phòng che cái giường và chỗ treo quần áo. Phía sau là một mái che, có một cái hỏa lò, một ấm nước, hai cái nồi, chắc nồi nấu cơm và thức ăn. Phía rạch có một bờ đá làm chỗ lên xuống tắm rửa. Ghe bán hàng thường tấp vào đó.
Buổi chiều, tôi thấy có hai phụ huynh chèo ghe, tấp vào bờ đá, rồi lên nhà thầy Thành. Họ xách theo hai giỏ cá. Chân còn dính xình, có lẽ họ mới bắt cá. Cuối năm họ đem tới biếu thầy ăn lấy thảo. Ở đây, người dân quý thầy cô lắm. Mùa nào thức ấy. Có khi chục xòai tượng, có khi vài con ếch, có khi cây thuốc rê, có khi con cá lóc to, hoặc quầy chuối tiêu. Cây nhà lá vườn. Đám giỗ đám kỵ đều mời thầy. Ngày tết đều cho con tết thầy, dù chỉ là cái bánh chưng hay một đòn bánh tét. Chữ “ thầy“ với họ còn thiêng liêng lắm. “Không thầy đố mày làm nên” ông cha dạy vậy. Họ gửi gắm con em cho thầy. Người dân chân lấm tay bùn mong con em biết được mặt chữ thế là đủ. Khi hai phụ huynh cáo từ, thầy Thành mời họ ở lại coi văn nghệ. Họ đứng nhìn sân khấu, lại nhìn ra sân. Họ lên con lộ nhìn tới nhìn lui. Hình như họ nhìn xem chỗ nào tốt để tối nay đến xem cho đã con mắt. Chập sau, họ chèo ghe đi, họ bảo về cụ bị tối đi coi văn nghệ. Hôm nào có cá lớn sẽ đem biếu thầy. Sau khi họ đi khỏi, thầy Thành bảo tôi :
_ Tối nay thầy nhờ em chút việc có được không ?
_Dạ , được.
***
Buổi tối, sân trường đông nghẹt người. Bọn học sinh reo hò bằng thích. Đồng bào các nơi đổ về. Họ nô nức. Tiếng chào hỏi, lời bàn tán cứ râm ran. Người khoe có con diễn tối nay. Người khoe có con lãnh thưởng. Người khoe có nghe nói chương trình đêm nay đũ cả ca múa nhạc sôm tụ lắm. Cái thích nhất là được ăn, được mặc, được đi chơi sau một ngày lội ruộng mần ăn, ai cũng vui vẻ .
Tôi được thầy Thành phân công kéo màn. Bọn con nít chúng tôi múa hát lung tung cả, nhưng bà con cứ vỗ tay đôm đốp. Cái hấp dẫn của đêm diễn chính là những cái ngây ngô trẻ con của chúng tôi. Đứng bên cánh gà kéo màn, lâu lâu tôi lại thò cổ ra nhìn xuống sân , là để tụi bạn và bà con thấy mặt. Có tiếng la :
_ Thằng Tâm kìa.Thằng Tâm ! Tâm ơi…
Tôi thụt cổ vào ngay, sướng như điên.Thầy Thành xoa đầu tôi bảo đừng làm thế, mất trật tự.Trông thầy vừa vui, vừa có vẻ tư lự. Nhưng mắt thầy rất sáng, nhất là từ lúc có quận trưởng đến. Chắc là diễn cho cấp trên coi làm thầy hãnh diện chăng. Chúng tôi chẳng bận tâm điều ấy. Quận trưởng hay ông lớn nào, trong đám đông đêm nay cũng như nhau, cũng là coi văn nghệ, coi chúng tôi diễn. Chúng tôi mới là nhân vật chính.Thầy Thành mới là linh hồn của buổi diễn. Tôi hãnh diện về thầy và làm theo lời thầy.
Gần cuối chương trình, ông quận trưởng lên sân khấu phát biểu. ổng nói ba hoa về thành tích diệt cộng trong trận càn vừa rồi. Sân trường nhốn nháo. Có tiếng chửi thề. Tôi thóang thấy hai phụ huynh hồi chiều đến gần sân khấu.Thầy Thành khều tôi nói nhỏ.Tôi lập tức lẻn ra sau. Không có ai chú ý. Người ta còn mải nghe quận trưởng nói. Đến bên dao điện, tôi giật cái cầu chì quăng đi. Rồi chuồn ra phía trước lập tức. Phía sân khấu có tiếng nổ lớn. Có tiếng la của mấy người cảnh sát:
_ Việt công liệng lựu đạn, tất cả nằm xuống.
Sân trường tối mịt mù. Người ta nằm đè lên nhau.Người đứng ngòai thì chạy dạt lên con lộ.Tiếng súng lên đạn lách cách và tiếng chân chạy rầm rập. Cảnh sát lo bảo vệ quận trưởng. Có tiếng xe deep rồ máy rồi de nhanh ra lộ vụt đi. Hai ánh chớp sáng ngời, rồi ánh lửa vàng, đỏ rực lên. Hai tiếng nổ liên tiếp, long trời, ở phía cây cầu vắt ngang rạch.Trong khói và lưả đỏ rực ấy, tôi thấy chiếc xe Deep bị hất tung lên, bốc cháy. Có tiếng cảnh sát la ;
_ Xe quận trưởng trúng mìn rồi…nằm xuống.
Sau tiếng nổ, cả sân trường im phăng phắc. Người ta nằm sát đất, nín thở, chờ đợi những tiếng nổ tiếp theo. Chạy lúc này là ăn đạn, mà nằm lại, coi chừng ăn lưụ đạn. Có tiếng súng bắn qua bắn lại trên lộ và phía ruộng. Bỗng có tiếng kèn xắc xô trỗi lên từ phía sân khấu. Tiếng kèn rất hùng tráng. Đó là bài Giải Phóng Miền Nam. Mọi người ngóc đầu dậy hướng về phía tiếng kèn. Tất cả đều lạ lùng và hồi hộp. Chưa có tiết mục văn nghệ nào hấp dẫn đến vậy. Có ánh đèn pin quét về phía sân khấu. Ô kìa! Một lá cờ nửa đỏ, nửa xanh và ngôi sao vàng vừa được ai treo lên chiếc phông màn sân khấu. Thầy Thành đang đứng trước lá cờ ấy, thổi hết sức mình.Tiếng kèn vang vọng rất xa.Trông thầy oai phong lẫm liệt. Đạn bay chíu chíu về phía thầy Thành. Tiếng kèn vẫn thúc giục rộn rã. Lại có ánh chớp và tiếng nổ ở ngòai lộ.Tiếng lựu đạn nổ rất đanh .Có tiếng hô rất quyết liệt : “ Xung … phong ‘. Tôi nghe đúng là tiếng của người phụ huynh hồi chiều.Tiếng súng bây giờ giòn giã hơn ở phía ruộng. Bọn cảnh sát dạt xuống hai bên con lộ.
Tôi nằm nín thở. Không biết thầy Thành có sao không. Bỗng có bàn tay xoa trên đầu tôi .Tiếng nói rất nhỏ và ân hoan:
_ Tâm. em khá lắm. Ở lại học giỏi, thầy đi đây. Thầy sẽ gặp lại em.
Trong bóng đêm nhấp nhóang ánh sáng, tôi vừa kịp nhận ra dáng thầy Thành, vai có đeo súng, bước chân băng tới trước.Tôi không biết thầy Thành đi đâu. Dường như thầy băng qua con rạch sau trường và lẫn vào đồng ruộng mênh mông .Tôi sung sướng và hồi hộp. Lần đầu tiên tôi được giao một việc mà tôi không hề biết trước sẽ thế nào. Tiếng súng im hẳn, người ta bò ra lộ rồi biến vào bóng đêm rất nhanh . Chẳng ai dám lớ ngớ ở đây, sợ ăn đạn lạc. Những cuộc tấn công của Việt Cộng lúc này xảy ra luôn, nên người ta cũng không còn lạ lùng mấy nữa. Có tiếng bàn tán:
_ Sao Việt Cộng lại tấn công vào nhà trường.
Người khác tỏ ra hiểu biết hơn :
_ Tại có thằng quận trưởng ngồi đó. Họ đánh thằng quận trưởng chứ ai đánh nhà trường.
_ Đánh thằng quận thì đánh vào đồn. Ở đây chết học trò thì sao ?
_Ngày thường nó ở trong đồn , lô cốt bê tông dày cộm, làm sao đánh nó. Chung quanh đồng là ruộng, trung liên nó quạt như vãi thóc, làm sao vào được.
_ mấy ông Việt Cộng này ghê thiệt.
Sáng hôm sau, nhân dân đến xem hiện trường rất đông. Không có người dân hay học sinh nào bị thương. Lá cờ nửa đỏ, nửa xanh, sao vàng vẫn còn treo trên sân khấu, xung quanh có nhiều lỗ đạn. Bây giờ tôi mới biết hai vị phụ huynh đến gặp thầy Thành chiều qua là Việt cộng. Giỏ cá là giỏ đựng mìn. Con cá lớn họ hứa biếu thầy là tên quận trưởng .Tiếng nổ lớn trên sân khấu chỉ là tiếng pháo đùng để lừa bọn cảnh sát. Trận địa ở trên lộ , chỗ chiếc cầu vắt qua con rạch.Việt cộng gài mìn, phục kích chờ xe chở tên quận trưởng chạy qua đó thì đánh. Hèn gì có ánh chớp và tiếng nổ dữ dội đêm qua. Họ đánh trả trận càn vừa qua. Bọn cảnh sát nói thầy Thành cũng là Việt công, vậy mà bấy lâu nay chúng không biết. Bây giờ tôi không biết thấy Thành đi đâu.
***
Ba mươi năm sau tôi mới gặp lại tầy Thành. Tôi đang đứng trong nghĩa trang liệt sĩ tỉnh. Nắng lấp lánh trên lớp lớp ngôi mộ .Tôi tìm thấy mộ thầy Thành ở một góc khuất nghĩa trang, không nhang khói. Trên bia mộ, có tấm hình của thầy năm xưa . Ánh mắt thầy đang nhìn thẳng vào tôi , vẫn rực sáng và u ẩn. Tôi không ngờ gặp lại thầy nơi đây. Lưu lạc mấy chục năm, tôi mới có dịp về lại quê cũ. Mắt tôi rưng rưng nhòa lệ. Những vầng lửa đỏ rực đang bừng lên. Lá cờ nửa xanh nửa đỏ sao vàng vẫn chói lọi trên sân khấu . Thầy Thành vẫn đang đứng thổi kèn, tư thế thật lẫm liệt. Tiếng kèn vút cao mạnh mẽ lạ lùng. Đạn vẫn bay chíu chíu… Bây giờ tôi đã hiểu học nhạc để làm gì, nhưng tôi chẳng tìm đâu được người thầy như thầy Thành. Tôi muốn thổi một giai điệu Xắc- xô thật trữ tình để tâm sự với thầy. Thầy ơi! Thầy hãy kể cho em nghe đi, sau khi rời trường, thầy đi đâu, làm gì ? Tôi thấy áy náy. Thầy an nghỉ ở đây từ bao giờ mà em không biết. Em thật có lỗi. Tiếng kèn của em vẫn là tiếng ngỗng kêu.
Bây giờ, xung quanh có nhiều tiếng ngỗng quá, thầy có buồn không ?
Mùa hè 1993
_____________________________
CHÚT TÌNH TRI ÂM 