Sáng ngày 11/11/2022, tại Tòa Giám mục Xuân Lộc Lễ trao giải VHNT Đất Mới lần thứ XI đã diễn ra rất long trọng và hân hoan. Giải quy tụ nhiều tác giả ở hầu khắp các giáo phận trong nước: từ Lạng Sơn, Hà Nội, Phát Diệm, Vinh đến Nha Trang Kontum, Ban-mê-thuột, Quy Nhơn, Sài gòn…Giải được trao cho các bộ môn Thơ, Truyện ngắn, Truyện dài, Kịch bản văn học, Ca khúc, Ảnh nghệ thuật và Phim ngắn
Đến dự lễ có Đc Đaminh Nguyễn Chu Trinh, nguyên Giám mục giáo phận Xuân Lộc (2004-2016), người sáng lập giải Đất Mới và Đc Gioan Đỗ Văn Ngân, Giám mục chính tòa Xuân Lộc cùng nhiều khách mời, các tác giả dự giải Đất Mới từ 2011 đến nay…
NHẬN XÉT CHUNG VỀ BỘ MÔN VĂN HỌC
(Bạn có thể nghe bài phát biểu này theo link:
Sau 10 năm (2011-2020), Giải VHNT Đất Mới đã đạt được những giá trị căn bản. Đó là: khơi dậy đời sống văn hóa trong cộng đồng dân Chúa, quy tụ được nhiều tác giả thơ văn, đóng góp thêm tác phẩm vào kho tàng văn học Công giáo và thúc đẩy sự phát triển văn học Công giáo sau nhiều thập kỷ đứt đoạn (1975-2000). Giải đã lan tỏa trong nhiều giáo phận của cả nước.
Ở bước phát triển thứ hai (2 năm tổ chức trao giải một lần), mục tiêu đặt ra là nâng chất lượng của giải: Nâng giá trị tác phẩm của giải ngang với chất lượng tác phẩm văn học Việt Nam đương đại. Nâng vị thế nhà văn Công giáo, ngang tầm với vị thế nhà văn thế tục và hội tụ một dòng văn học Công giáo hội nhập với văn học dân tộc.
***
Bộ môn Văn học Đất Mới 2022 đã có những tín hiệu vui:
THƠ ĐẤT MỚI 2022
Hình thức “tập thơ” chiếm đa số.
Thể trường ca, thể Diễn ca và thơ trữ tình có những thành tựu nổi bật.
Đó là Trường ca Ánh lửa đức tin trong đại dịch Covid ; Diễn ca Sách Huấn Ca (Diễn ca,51 chương, 5060 câu thơ lục & bát là một tác phẩm nghệ thuật rất công phu. Thơ trữ tình Đất Mới 2022 phong phú ở giọng điệu: Tập thơ Chút tự tình đời con gồm 112 bài thơ làlời mời gọi đời tu. Giọng điệu vui tươi. Tập thơ Gỗ Thánh giá, 34 bài thể hiện Cái Tôi hồn nhiên trong sáng trò chuyện rất gần gũi với Chúa và Mẹ. Tuyển tập thơ Tình yêu trong nắng, 32 bài có giọng thơ Lãng mạn ngọt ngào và giàu tính nhạc.“Tập thơ BỜM” 20 bài có giọng đơn sơ reo vui hân hoan trong Chúa.
VĂN XUÔI ĐẤT MỚI 2022
TRUYỆN NGẮN
Các khuôn mặt mới:
Hilario Trần Văn Thành (Phan Thiết) có Chùm truyện viết rất chuyên nghiệp. Đây là kiểu truyện tư tưởng dựa trên những suy tư từ Kinh thánh.
Tác giả Giuse Nguyễn Minh Trí (Ban Mê Thuột) có 6 truyện: ngòi bút phân tích tâm lý sâu sắc, cách viết hấp dẫn, giàu phẩm chất nhân văn. Tác giả Giuse Nguyễn Văn Hân (Thái Bình) tập trung khám phá những tâm hồn trong hoành cảnh bất hạnh. Tác giả Vinc Chung Thanh Huy gây được ấn tượng ở chất truyện Nam bộ; Tác giả Lê Hồng Bảo (Nha Trang), có truyện Chú lừa Hô-san-na giàu chất sáng tạo; Tác giả Phêrô Phạm Minh Châu (Nha Trang) ca ngợi tình người trong hoạn nạn.
Tuy vậy, nhiều truyện tham gia giải có cốt truyện đơn giản, hoặc chưa thành truyện. Nhiều tác giả kể truyện bằng văn chính luận. lời bình ngoại đề của tác giả thay cho miêu tả tâm lý nhân vật. Có tác giả viết đùa cợt, thiếu sự trân trọng cần thiết.
TRUYỆN DÀI
Có 07 tác phẩm tham dự giải:
1.Chạnh lòng thương kể lại hoạt động từ thiện của cô sinh viên Hoài Thương. Trong đại dịch Covid.
2.Đứa con nuôi là câu chuyện của Phương Nhi, một trẻ mồ côi, trở thành bác sĩ. Phương Nhi được Cha sở và bà con dân làng cưu mang. Sau những luân lạc, cô trở về giúp dân làng.
3.Không nhà kể truyện Trần Toan, một thanh niên nghèo, lang thang kiếm sống. Toan được những người lao động cùng cảnh ngộ, những Kitô hữu đã giúp đỡ. Cuối cùng Toan để Toan gia nhập đạo.
4.Kỷ niệm thành hôn kể lại hành trình sống đức tin đầy gian nan của Huệ. Sau thất bại của hai cuộc tình, Huệ vào Nam kiếm sống. Cô gặp An và chấp nhận hôn nhân khác tôn giáo với An. Huệ chịu nhiều sức ép của gia đình chồng trong việc giữ đạo. Sự kiên trì cầu nguyện và sống nghĩa tình của Huệ đã đưa An đến với Chúa.
5.Tình yêu của đá là chuyện tình của Ngọc Lan, cô nữ sinh trường Y khoa với của chàng Cảnh sát Giao thông trẻ tuổi tên Quang. “Lan đã giúp Quang trở thành một người sống theo lời mời gọi của chân lý đích thực. Đấng là cội rễ của Tình Yêu”(Lời tác giả).
6.Nhánh huệ tinh khôi là câu chuyện của một người mẹ quan tâm giáo dục con. khi con còn nằm trong bào thai.
7.TruyệnXứ Thượng Ankhông phù hợp vời tiêu chí trao giải vìvẽ ra một bức tranh hiện thực hết sức đen tối ở giáo xứ Thượng An, thiếu ánh sáng Tin Mừng.
Nhìn chung, mỗi truyện là một bức tranh hiện thực về đời sống đức tin của người Công giáo. Trong mọi hoàn cảnh, người Công giáo vẫn sống đức tin mạnh mẽ, đem đến ơn cứu rỗi cho người xung quanh.
Các tác phẩm đã chỉ ra con đường truyền giáo hôm nay là sống Đức Tin, Đức Cậy, Đức Mến kiên trì, khôn ngoan, mọi người sẽ tìm thấy con đường cứu rỗi.
Trao giải: Không có giải Nhất(Vì các tác phẩm đều có những khiếm khuyết và chất lượng còn hạn chế về nghệ thuật và tư tưởng)
KỊCH BẢN VĂN HỌC
Về Kịch bản văn học, giải VHNT Đất Mới 2022 có số lượng kịch bản nhiều hơn hẳn các năm trước. Chất chuyên nghiệp của kịch bản cũng vượt trội. Nội dung và các vấn đề kịch bản đặt ra đều được soi chiếu dưới ánh sáng Tin Mừng theo chiều hướng tích cực.
Giải đặc biệt ghi nhận tác giả Ngô Lương Thu (Phát Diệm), một tác giả ngoài tôn giáo, vì lòng nhiệt thành, đã viết vở kịch Đứa con của Chúa để làm chứng cho Lòng Thương Xót Chúa.
Tuy vậy, chúng ta chưa có những kịch bản hay, có giá trị sâu sắc về tư tưởng và nghệ thuật.
MỘT CHẶNG ĐƯỜNG MỚI ĐÃ MỞ RA
Nhìn chung, Bộ môn văn học của Giải VHNT Đất Mới 2022 tiếp tục những thành tựu của những năm trước và mở ra nhiều tín hiệu vui. Văn học Công giáo đương đại đã có thêm những khuôn mặt mới, những tài năng mới; có thêm những tác phẩm mới góp phần vào kho tàng văn học Cộng giáo truyền thống. Các tác giả tham gia Giải trải rộng trong nhiều giáo phận, nhờ thế, Giải có thể phản ánh được đồi sống văn học Công giáo đương đại. Tính chuyên nghiệp của giải được nâng lên qua mỗi đợt trao giải, Giải phát huy được những thể lọai truyền thống (Diễn ca, Trường ca) và tiệm cận được nghệ thuật đương đại (Thơ, truyện ngắn, kịch của các tác giả trẻ). Con đường đi tới kỷ niệm 400 năm Văn học Công giáo đang mở ra những triển vọng.
Chúng ta hy vọng đợt trao giải lần thứ 12 (2024) Giải VHNT Đất MỚi gặt hái được một mùa vàng mới.
***
CÁC GIẢI THƯỞNG
GIẢI THƯỞNG THƠ ĐẤT MỚI 2022
STT
Tác giả
Tác phẩm
Giáo Phận
Trao giải
1
Maria Xuân Cát – OP
Trường ca ÁNH LỬA ĐỨC TIN TRONG ĐẠI DỊCH COVID
Lạng Sơn
Giải Nhất
2
Phaolô Trần Trung Hậu
Diễn ca SÁCH HUẤN CA
Sài Gòn
Giải Hai
3
Maria Nguyễn Huỳnh Trang Đài
Tập thơ CHÚT TỰ TÌNH ĐỜI CON
Nha Trang
Giải Ba
4
Phanxicô Xavie Lưu Thành
Trường ca TRINH VƯƠNG HUYỀN NHIỆM
Vinh
KK
5
Maria Mađalêna. Nguyễn Thị Thúy Ưng, FMSR
THÁNH MẪU HỌC
Sài Gòn
KK
6
Giuse Maria Vũ Nhật Tân
CUỘC ĐỜI THÁNH CẢ GIUSE
Cần Thơ
KK
7
Maria Phan Thị Thùy Dương
TÌNH YÊU TRONG NẮNG
Kontum
KK
8
Anna Nguyễn Đỗ Thái An
KHẤN XIN LÒNG THƯƠNG XÓT
Đà Nẵng
KK
9
Têrêsa Nguyễn Thị Linh Huệ
TẬP THƠ BỜM
Sài Gòn
KK
10
Têrêsa Bùi Thị Hồng Ân – Maria Bùi Thị Hoài Ân – Song Ân
Tập thơ GỖ THÁNH GIÁ
Xuân Lộc
KK
GIẢI THƯỞNG TRUYỆN NGẮN ĐẤT MỚI 2022
STT
Tác giả
Tác phẩm
Giáo Phận
Giải
11
Hilario Trần Văn Thành
Chùm truyện: Bài học của ông lão ăn mày, Hơn cả tình yêu; Mối tình dang dở
Phan Thiết
Giải Nhất
12
Giuse Nguyễn Minh Trí
Chùm truyện: Tìm lại ánh sáng; Hoa trên thập tự; Một nửa sự thật.
Ban Mê Thuột
Giải II
13
Giuse Nguyễn Văn Hân
Tập truyện: Đi tiếp những ngày mưa
Thái Bình
Giải III
14
Vinhsơn Chung Thanh Huy
Ra giêng thì cưới: Chất Nam bộ, dung dị, có ý nghĩa.
Tối 10/11/2022 tại Tòa Giám mục Xuân Lộc, Ban Văn hóa giáo phận đã đón tiếp các tác giả ở xa đến dự trao giải VHNT Đất Mới 2022 , và tổ chức một cuộc họp mặt nhỏ.
Tác giả Xuân Cát OP (bộ môn thơ) trình bày kinh nghiệm sáng tác là : “Cầu nguyện, trải nghiệm và học hỏi”. Tác giả Lưu Thành (truyện dài) mong muốn xây dựng Văn học Công giáo ngang tầm với Văn học dân tộc. Tác giả Vinh Kiu (Kịch bản văn học) nói về việc in ấn và phát hành tác phẩm văn học Công giáo gặp nhiều khó khăn và mong muốn GP Xuân Lộc hỗ trợ xuất bản. Lm Đình Chẩn (Dịch giả) nói về việc dịch, in ấn, phát hành Thần khúc của Dante. Ngài cũng đề xuất việc dịch và giới thiệu 100 tác phẩm văn học Công giáo nổi tiếng thế giới. Đó là một công việc hết sức phấn khởi nhưng đòi hỏi nhiều công sức. Ngài cũng hy vọng có sự kết hợp 3 trung tâm văn hóa Công giáo Xuân Lộc, Quy Nhơn, Phát Diệm để phát triển các hoạt động văn học Công giáo
Lm Trăng Thập Tự (nhà thơ-Quy Nhơn) cũng cho biết tình hình in ấn bộ sách “Hướng đến 400 năm văn học Công giáo Việt Nam”. Gp Quy Nhơn có kế hoạch hỗ trợ tác giả Công giáo in tác phẩm đầu tay. Ngài khuyến khích các tác giả Đất Mới tham gia chương trình này. Ngài cũng trình bày khó khăn của việc phát hành và mong muốn GP Xuân lộc tham gia vào hoạt động này, có vậy tác phẩm văn học Công giáo mới có cơ hội lan tỏa trong cộng đồng.
Ban Văn Hoá Xuân Lộc cũng trình bày định hướng Giải VHNT Đất Mới trong 10 năm tới hướng đến Kỷ niệm 400 năm văn học Cộng giáo. Mục tiêu quan trọng là phấn đấu có nhiều tác phẩm văn học Công giáo có giá trị, sánh được với văn học Việt Nam đương đại, và quy tụ được một dòng văn học Công giáo trong dòng chảy chung của Văn học dân tộc…
Hiện diện trong buổi họp mặt có:
Các tác giả đoạt giải:
1. Nt Maria Xuân Cát – OP, (Lạng Sơn).Giải Nhất Thơ & KK Kịch bản.
2. Phanxicô Xavie Lưu Thành (Tp Vinh). Giải II truyện dài.
3. Phaolô Trần Trung Hậu (Sài gòn). Giải II thơ.
4. Maria Phan Thị Thùy Dương (Kontum). Giải KK thơ.
5. Pio X Lê Hồng Bảo (Quy Nhơn). KK truyện ngắn.
6. Ngô Lương Thu (Phát Diệm). Giải II kịch bản Văn học.
7. Giuse Lê Ngọc Thành Vinh (Hà Nội). Giải KK kịch bản. Năm 2020 anh đạt giải Nhất truyện dài Đất Mới với tác phầm Đóa hồng thứ 40.
8. Marcô Nguyễn Văn Tuấn (Sài gòn ). Giải “Ảnh đẹp Công giáo”.
9. Phêrô Nguyễn Thanh Tùng (Xuân Lộc). Giải “Ảnh đẹp Công giáo”.
10. Giuse Nguyễn Minh Trí (Ban Mê Thuột). Giải II truyện ngắn.
11. Giuse Huỳnh Tấn Dũng (Nha Trang). Giải KK ca khúc.
12. Vinc Chung Thanh Huy (Sài gòn). Giải KK truyện ngắn.
13. Maria Nguyễn Huỳnh Trang Đài (Nha Trang), Giải III thơ.
khách mời:
1.Lm GP Võ Tá Khánh (Quy Nhơn): bút danh Trăng Thập Tự, nguyên Trưởng Ban Văn hóa giáo phận Quy Nhơn
2. Lm Giuse Trần Văn Đỉnh (TGM Phát Diệm), bút danh Đình Chẩn – dịch giả, tác giả bản dịch Thần khúc của Dante
Ban văn hóa Gp Xuân Lộc (tổ chức):
1.Lm Giuse Nguyễn Văn Quang, Trưởng Ban Văn Hóa
2.Lm GB Trần Ngọc Bảo, Phó Ban Văn Hóa
3.Lm Pet Nguyễn Quang Khương, Phó Ban Văn Hóa
4.Lm Paul Đoàn Thanh Phong, Nguyên Trưởng Ban Văn hóa
5.Thầy Micae Bùi Công Thuấn, Thư ký Ban Văn Hóa
***
Nt Xuân Cát & Thái An
Nhà văn Vinh Kiu
Lm Đình Chẩn
(Tác giả Trần Trung Hậu. Diễn ca Sách Huấn Ca, 5060 câu Lục bát)
Từ trái qua: Tác giả Lưu Thành, giáo dân, Nt Xuân Cát OP, Lm Trăng Thập Tự
Cha Paul Đoàn Thanh Phong (bìa trái), nguyên Trưởng Ban Văn hóa GP Xuân Lộc, ngài cùng với Ban Văn hóa và Ban Truyền thông Gp Xuân Lộc tổ chức Lễ trao giải VHNT Đất Mới 2022
Lm Nguyễn Văn Quang, tân Trưởng Ban Văn hóa gp Xuân Lộc
Năm 1698, Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh đã đưa vùng đất Đồng Nai vào lãnh thổ cai quản của Chúa Nguyễn. Đồng Nai trở thành một miền quê hương trù phú (Sông Phố-Biên Hòa), một vùng dân cư đa sắc màu văn hóa, một nơi hội tụ nhiều danh nhân, và cũng là “miền đông gian lao mà anh dũng” trong kháng chiến. Nơi đây có “Gia Định tam gia”, đặc biệt là Trịnh Hoài Đức (1765-1825); có Huỳnh Văn Nghệ (1914-1977), một chỉ huy quân sự nổi tiếng về thi ca được truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng võ trang nhân dân, và Giải thưởng Nhà nước về nghệ thuật. Đồng Nai cũng sản sinh ra nhiều nhà văn nổi tiếng như Bình Nguyên Lộc (1914-1987), Hoàng Văn Bổn (1930-2006), Lý Văn Sâm (1921-2000)…
Các nhà văn là Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam – Chi Hội Đồng Nai thuộc thế hệ trưởng thành từ “Đổi mới” (1986), sống và viết trong bối cảnh đất nước hòa bình và hội nhập toàn cầu hóa. Họ kế thừa những hào quang lịch sử và truyền thống văn học Đồng Nai.
MỘT MIỀN QUÊ HƯƠNG ĐA HƯƠNG SẮC
1.Chi Hội HNV Đồng Nai quy tụ các nhà văn trên khắp miền quê hương đất nước. Tình yêu quê hương (tình yêu lứa đôi, tình gia đình, cuộc sống làng quê) trong sáng tác của họ trở thành một phần nội dung quan trọng làm nên một miền quê hương văn chương “đa hương sắc”. Xin đọc sáng tác của các nhà văn: Phạm Thanh Quang (Hà Nội); các nhà văn Khôi Vũ, Đàm Chu Văn, Bùi Biên Linh, Bùi Công Thuấn (Thái Bình). Minh Hạ (Hải Dương); Lê Đăng Kháng, Trần Thu Hằng (Hà Nam); Lê Thanh Xuân, Đỗ Minh Dương, Hoàng Ngọc Điệp (Thanh Hóa); Bùi Quang Tú (Hà Tĩnh); Nguyễn Trí (Quảng Bình), Nguyễn Đức Phước (Quảng Trị); Dương Đức Khánh (Thừa Thiên-Huế); Nguyễn Một (Quảng Nam), Trần Ngọc Tuấn (Quảng Ngãi); Cát Du (Bình Dương); Trần Nhã My (Tây Ninh).
Đồng Nai là quê hương thứ hai, nơi nhà văn sinh sống, chỉ là “cõi tạm”, khác với nơi “chôn nhau cắt rún”, quê hương của những nỗi nhớ thương dằng dặc, “Một phần cuộc đời có lẽ nào quên được!”(thơ Biên Linh); quê hương ruột thịt ấy đã làm nên văn chương của mỗi người [[1]]. Riêng những nhà văn sinh trưởng ở Đồng Nai, hoặc đã sống lâu với Đồng Nai như Trần Thu Hằng (hơn 40 năm sống ở Đồng Nai-Tiểu thuyết: Truyện tình ở Hầm Hinh [[2]]), Hoàng Ngọc Điệp (sống 40 năm ở Đồng Nai-tác phẩm Cù lao yêu dấu[[3]]), Khôi Vũ (gần 70 năm- tiểu thuyết Sông Luộc ở Phương Nam [[4]]; Đàn ống tre bên kia sông [[5]]) mới viết về Đồng Nai như quê hương máu thịt của mình.
Cũng từ những vùng miền khác nhau, các nhà văn Chi Hội Đồng Nai đã góp “giọng” rất đặc trưng của mình làm nên trang văn Đồng Nai. Dương Đức Khánh có giọng kể “rặt” vùng Thừa Thiên – Huế (xin đọc Người Chợ Kệ [[6]]); Giọng “Bắc”, và chất liệu văn hóa Bắc chiếm đa phần trong trang văn, thơ của Khôi Vũ, Phạm Thanh Quang, Bùi Quang Tú, Lê Đăng Kháng; Hoàng Ngọc Điệp, Lê Thanh Xuân, Đỗ Minh Dương, Đàm Chu Văn; Bùi Biện Linh. Và Đậm đặc giọng “hiện đại”, trẻ trung, nhưng sâu lắng trong thơ Nguyễn Đức Phước[[7]], Cát Du, Trần Nhã My.
2. Nối tiếp truyền thống và bước tiếp vào tương lai là bước đi của nhà văn Chi Hội Đồng Nai. Các nhà thơ nhà văn Lê Đăng Kháng [[8]], Đàm Chu Văn, Bùi Quang Tú, Đỗ Minh Dương là những người từ trong khói lửa chiến trường chống Mỹ bước ra, tiếp tục viết về những tháng ngày gian khổ, hy sinh và hào hùng của người lính. Nguồn cảm hứng máu thịt này đã trở thành cốt cách văn chương của họ. Tác phẩm của họ vẫn viết theo cảm hứng của Chủ nghĩa Hiện thực Xã hội Chủ nghĩa trong kháng chiến, tuy giờ đây, trong đời thường, những nhà văn cầm súng có viết sâu sắc hơn về hy sinh, gian khổ và vẻ đẹp riêng của người lính. Xin đọc: tập thơ Quả ngọt của Lê Đăng Kháng [8], các bài thơ: “Nằm võng giữa rừng chiến khu”; “Hồi ức ánh trăng rừng” của Đỗ Minh Dương; bài: Tìm cậu ; Vô danh của Đàm Chu Văn…
Hiện thực cuộc sống từ “đổi mới”(1986) đến nay (phần Hiện thực không Xã hội Chủ nghĩa) là đối tượng phản ánh, khám phá của nhiều nhà văn Đồng Nai. Hội nhập toàn cầu hóa cùng với xâm lăng văn hóa từ bên ngoài làm đảo lộn mọi giá trị văn hóa của cha ông. Cảm hứng thế sự trở thành chủ đạo. Miêu tả cuộc đấu tranh để bảo vệ các giá trị nhân văn, các giá trị văn hóa, đạo đức truyền thống là nỗi trăn trở khôn nguôi của những nhà văn mà trái tim cùng một nhịp đập với nhân dân. Sáng tác của Khôi Vũ -Nguyễn Thái Hải có thể là tiêu biểu [[9]]. Đến nay (2022), Khôi Vũ đã in 72 tác phẩm tiểu thuyết, tập truyện ngắn và truyện thiếu nhi. Truyện Khôi Vũ có tính thời sự, từ đó đặt những vấn đề thế sự, vấn đề tư tưởng [[10]]. Hiện thực “dưới đáy” trong sáng tác của Nguyễn Trí là một hiện thực phức tạp, xô bồ, ở đó chỉ có lương tri con người mới cứu rỗi được những số phận bi đát [[11]]. Tiểu thuyết của Nguyễn Một: Đất trời vần vũ [[12]] nói về sự tha hóa của một lớp cán bộ địa phương khi trong tay nắm quyền lực (nhân vật Tư Ngồng). Trong Ngược mặt trời, Nguyễn Một bày tỏ quan điểm của mình về cuộc chiến tranh trong quá khứ, về những vấn đề của lịch sử: lịch sử đạo Công Giáo bị bách hại và lịch sử thực dân Pháp xâm lược nước ta…Tiểu thuyết của Trần Thu Hằng lại mở rộng biên độ hiện thực về những chiều kích khác: chiều kích lịch sử-cách mạng (tiểu thuyết Chuyện tình ở hầm hinh), chiều kích hiện sinh (tiểu thuyết Người đàn bà lưu vong [[13]])…
ĐỊNH VỊ NHỮNG “KHUÔN MẶT THƠ CA”
Nói “những khuôn mặt thơ ca” là để nhận diện phong cách nghệ thuật của mỗi nhà văn. Thuật ngữ “phong cách nghệ thuật” bao hàm ý nghĩa khá rộng. Tuy vậy, để “nhận dạng” một tài năng nghệ thuật, có khi ta chỉ cần chú ý đến một đặc điểm nổi trội, bền vững trong thi pháp của nhà văn. Bởi vì, trừ những tài năng đặc biệt ngay khi xuất hiện đã khẳng định phong cách (Hồ Xuân Hương, Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Tuân, Nguyễn Bính…), còn lại, rất nhiều người cầm bút không có phong cách nghệ thuật, song họ có đặc điểm riêng về thi pháp giúp ta nhận dạng (Nam Cao, Nguyễn Huy Thiệp… chẳng hạn).
Trần Ngọc Tuấn là người thơ đứng “riêng một góc trời” với những tập thơ Thiền [[14]]. Anh kế tục dòng thơ Thiền bàng bạc trong văn chương Việt Nam từ thơ Thiền Lý-Trần, Nguyễn Du, Nguyễn Gia Thiều… đến hiện đại (Bùi Giáng, Phạm Thiên Thư). Thơ Trần Ngọc Tuấn chủ yếu là Tứ tuyệt thất ngôn và Tứ tuyệt-Lục bát.
Nhiều nhà thơ Chi Hội Đồng Nai tiếp tục các thể thơ truyền thống, đặc biệt là lục bát và thơ 7, 8 chữ Lãng mạn. Lê Thanh Xuân rất giàu có những tứ thơ phóng khoáng, mới mẻ; Đỗ Minh Dương miệt mài với lục bát đậm chất ca dao, Lê Đăng Kháng ghi dấu ấn ở những tứ thơ mộc, chân chất nhưng hồn thơ giàu nặng nghĩa tình. Hồn thơ Minh Hạ trong veo.
Thơ của Nguyễn Đức Phước, Cát Du, Trần Nhã My nằm trong dòng “Thơ Trẻ” cách tân đầu thế kỷ XXI với những cảm thức và thấp thoáng bóng dáng nghệ thuật Hậu Hiện đại. Nguyễn Đức Phước khám phá được những hình tượng tư tưởng mới [[15]]. Thơ Cát Du thơ tự tình, tự tra vấn, tự bứt phá. Hoàng Thụy Anh cho rằng phong cách thơ Cát Du là: “phong cách viết vừa đằm thắm vừa ngẫu hứng, táo bạo”[[16]]. Thực ra, điều mà Hoàng Thụy Anh gọi là “ngẫu hứng, táo bạo” (cả khi Cát Du viết về sex), trong thơ Cát Du xuất phát từ cảm thức và cách viết Hậu Hiện đại (Giải Cấu trúc các đại tự sự). Nhưng thơ Cát Du chưa phải là thơ được viết bằng tư tưởng và thủ pháp Hậu Hiện đại (như thơ Hậu hiện đại của Lê Thị Thấm Vân, hoặc Văn Cầm Hải). Vanvn nhận xét về thơ Trần Nhã My: “Mỗi bài thơ của Trần Nhã My thường là câu chuyện được chắt lọc từ những lát cắt đời sống, mang tính ẩn dụ, tinh tế và sâu lắng, đằm thắm và gợi mở thông điệp”[[17]]. Đó là nhận xét về nội dung. Về hình thức thể hiện và kiểu tư duy thơ, Thơ Trần Nhã My là thơ tự tình, được viết bằng kiểu ngôn ngữ “Thơ Trẻ” đầu thế kỷ XXI, một dòng thơ có ý thức cách tân trong trào lưu thơ Việt đương đại [[18]].
Đàm Chu Văn có nhiều bài thơ sâu nặng ân tình về người lính, thơ của anh cũng nằm trong dòng thơ truyền thống, nhưng tôi đặc biệt quan tâm đến những nỗ lực cách tân thơ của anh: xin đọc bài: “Đàm Chu Văn và con đường đổi mới thơ ca” [[19]]. Nỗ lực đổi mới thơ ca Việt đương đại là một nỗ lực liên tục của nhiều thế hệ nhà thơ suốt từ những năm 1930 đến nay (từ bài Tình già của Phan Khôi năm 1932). Thơ Việt đã vượt lên, từ thơ Lãng Mạn đến thơ Siêu thực, thơ Kháng chiến, thơ Hiện thực xã hội chủ nghĩa, thơ “dòng ý thức”, thơ Tân Hình thức, thơ Hậu hiện đại…Cũng đã có những cực đoan, kiểu “thơ không thơ”, nhưng đến nay, thơ Việt đã dung nạp được hầu như tất xả các xu hướng thơ hiện đại để cách tân, trên nền của thi ca truyền thống. Mỗi thế hệ nhà thơ đóng góp phần của riêng mình mà “Thơ Trè” đầu thế kỷ XXI là một khoảnh khắc rất lạ của ánh sáng thơ Việt. Đàm Chu Văn âm thầm 15 năm tìm tòi con đường cách tân thơ mình, và tôi thấy, con đường của anh có những đóng góp vào nỗ lực chung.
NHỮNG TÌM TÒI ĐỔI MỚI CỦA VĂN XUÔI
Lê Đăng Kháng và Phạm Thanh Quang là những người lính viết văn, họ từ chiến trường Chống Mỹ đi ra và đem vào trang văn nguyên vẹn tâm hồn và đời sống của người lính. Truyện của Lê Đăng Kháng giàu tình yêu thương con người [[20]]. Phạm Thanh Quang trăn trở nhiều về những vấn đề xã hội khi người lính trở về đời thường sống trong giai đoạn trước và sau “đổi mới” [[21]]
Nhà văn Khôi Vũ-Nguyễn Thái Hải là “Nhà văn Đồng Nai” tiếp bước các nhà văn tiền bối Lý Văn Sâm, Hoàng Văn Bổn. Nhưng Khôi Vũ tiếp bước ở giai đọan đất nước “Đổi mới”. Đến nay ông đã in 72 tác phẩm và 2 lần đoạt giải thưởng của Hội Nhà văn: năm 1990 với tiểu thuyết Lời nguyền hai trăm năm và năm 2000 với tiểu thuyết Sông Luộc ở phương Nam. Hiện thực trong văn chương Khôi Vũ rất rộng, nhưng bối cảnh, con người, vùng đất làm nên văn chương của ông là Đồng Nai. Ông là nhà văn thời sự, thế sự. Ngòi bút của ông hướng đến kiểu tác phẩm tư tưởng. Nếu gọi đúng tên, Khôi Vũ-Nguyễn Thái Hải là nhà văn đa diện. Ông vừa thực hiện vụ nhiệm vụ chính trị của người cầm bút, vừa viết những tác phẩm tư tưởng, lại vừa hướng đến công chúng thị trường. Tôi cũng đặc biệt quan tâm đến những nỗ lực cách tân tiểu thuyết của ông. Lời nguyền hai trăm năm là một đóng góp rất mới có ý nghĩa cách tân lúc bấy giờ. Từ tiểu thuyết Lời nguyền hai trăm năm đến tiểu thuyết Vỡ dần trong mắt và tiểu thuyết Sông Luộc ở phương Nam là nỗ lực tìm tòi liên tục để cách tân tiểu thuyết của Khôi Vũ [[22]]. Những người viết trẻ đi sau Khôi Vũ ở Đồng Nai có thể học được ở ông nhiều điều công việc viết văn. Chẳng hạn về cách tìm vốn sống, và làm cách nào chỉ một tình huống thời sự có thể kể thành một truyện ngắn thế sự; nghệ thuật viết truyện thiếu nhi.
Chi Hội-HNV Đồng Nai có nhiều nhà văn, nhà thơ viết cho thiếu nhi khá đặc sắc: Nguyễn Thái Hải, Hoàng Ngọc Điệp, Trần Thu Hằng, Phạm Thanh Quang. Tính đến năm 2022 Nguyễn Thái Hải (Khôi Vũ) đã in 40 tập truyện cho thiếu nhi (truyện ngắn và truyện dài). Nhà thơ Đàm Chu Văn có thơ được chọn trong sách giáo khoa Tiếng Việt 3, bộ Chân trời sáng tạo (NXB Giáo dục Việt Nam, 2022): bài Thả diều bên dòng sông quê hương.
Hai nhà văn từng là những “nhà văn trẻ” tài năng, đầy nội lực của Chi Hội HNV Đồng Nai là Nguyễn Một và Trần Thu Hằng. Nguyễn Một nổi tiếng với tiểu thuyết Đất trời vần vũ (2009–Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 2010) và tiểu thuyết Ngược mặt trời (2012)[[23]]. Anh gây được ấn tượng trên văn đàn nhờ ở những đóng góp cách tân tiểu thuyết đương đại Việt Nam. Anh gọi Ngược Mặt trời là kiểu “tiểu thuyết rời rạc”. Ở tác phẩm này, anh đưa vào trang văn nhiều kỹ thuật của tiểu thuyết hiện đại, anh cũng không ngại đề cập đến vấn để “nóng” của hiện thực đương thời. Trang văn của anh chứa đựng một năng lượng sáng tạo dồi dào.
Tôi thích văn của Trần Thu Hằng ở sự sang trọng lịch lãm. Nói thực, văn chương Việt Nam có không nhiều những nhà văn viết được những trang văn giàu phẩm chất trí thức (có lẽ vì quen viết cho “Công, Nông, Binh” nên nhà văn Việt Nam sử dụng ngôn ngữ bình dân chăng?). Trái lại, tiểu thuyết Người đàn bà lưu vong (2008) và tiểu thuyết Chuyện tình ở hầm Hinh [2015] của Trần Thuy Hằng [[24]], ngoàisức hấp dẫn của nghệ thuật kể chuyện, ở cấu trúc tác phẩm, ở xây dựng nhân vật, tình huống, thì chất văn chương trí thức vẫn là đặc điểm nổi trội. Trần Thu Hằng có thiên hướng viết truyện lịch sử (tiểu thuyết Đàn Đáy, tiểu thuyết Chuyện tình ở Hầm Hinh) và tôi hy vọng Trần Thu Hằng sẽ tiếp bước nhà văn Hoàng Văn Bổn viết những bộ tiểu thuyết sử thi về lịch sử, đất nước và con người Đồng Nai.
LÝ LUẬN PHÊ BÌNH VÀ YÊU CẦU CỦA TÍNH CHUYÊN NGHIỆP
Mặt mạnh của nhà văn Bùi Quang Tú là viết chân dung các nhà văn (xin đọc: Viên phấn và cây bút [[25]]. Thân phụ ông là nhà văn Bùi Hiển, sinh thời, giao tiếp với nhiều nhà văn, nên Bùi Quang Tú có dịp tiếp xúc rộng rãi trong giới văn chương. Những bài viết về chân dung các nhà văn của ông có nhiều tư liệu quý cho thầy cô dạy văn.
Các nhà văn nhà thơ Nguyễn Đức Phước, Hoàng Ngọc Điệp, Trần Thu Hằng cũng có tài viết phê bình văn học. Những bài đọc tác phẩm, giới thiệu nhà văn của các cây bút phê bình trên tạo được không khí sôi nổi trong đời sống văn chương tại Đồng Nai. Riêng ngòi bút phê bình văn học của Trần Thu Hằng có nhiều khám phá đặc sắc về cốt cách của các nhà văn. Xin đọc bài: “Bộ ba hồi ký và tiểu thuyết “Nước mắt giã biệt” của Hoàng Văn Bổn”[[26]]. Đây là bài tiêu biểu cho cách viết phê bình văn học của Trần Thu Hằng, một cách đọc sâu sắc, một cách trình bày khoa học và một tấm lòng với văn chương (Xin đọc thêm các bài Trần Thu Hằng viết về thơ Lê Thanh Xuân, Nguyễn Đức Phước, Phan Hoàng… [[27]]).
Tác giả bài viết này cũng là một người viết lý luận phê bình văn học trong Chi Hội HNV Đồng Nai. Tôi đã viết về văn chương Đồng Nai trong hai cuốn: Hoa đỏ bên sông (Nxb HNV 2014) và Nhà văn Đồng Nai (Nxb HNV 2018). Trong khi chờ một bộ lịch sử văn học Việt Nam, tôi viết cuốn Văn chương Việt Nam-Những gì còn với mai sau (Nxb HNV 2016) nhận định văn học Việt Nam từ sau 1975 đến nay theo 3 dòng văn học: Văn học Cách mạng và kháng chiến, Văn học Dân chủ và Nhân văn và Văn chương thị trường. Trong các cuốn sách khác, tôi đã viết về các nhà thơ Nguyễn Du, Thanh Tâm Tuyền, Bùi Giáng, Nguyễn Quang Thiều, Lê Thành Nghị, Trần Quang Quý, Lê Quang Trang, 10 khuôn mặt Thơ Trẻ đầu thề kỷ XXI, Đỗ Quyên, Lưu Diệu Vân…; các nhà văn Hoàng Văn Bổn, Lý Văn Sâm, Bích Ngân, Trầm Hương, Đỗ Tiến Thụy, Nguyễn Ngọc Tư, Dương Thụy…; các nhà phê bình Đặng Tiến, Đỗ Lai Thúy, Chu Văn Sơn, Trần Đình Sử và các nhà phê bình hải ngoại: Nguyễn Vy Khanh, Bùi Vĩnh Phúc, Thụy Khuê, Nguyễn Hưng Quốc…Tôi sử dụng phương pháp phê bình Cấu trúc luận và Giải Cấu trúc, kết hợp với Phê bình mới (Anh Mỹ) và dùng phương pháp đọc gần (Close reading) để thẩm thấu tác phẩm. Đôi khi sử dụng phê bình Phân Tâm học, phê bình Ký hiệu học, Thi pháp học và cả các lý thuyết văn hóa trên nền tảng phê bình Marxist để soi chiếu tác phẩm. Gần đây tôi đã dùng Lý thuyết trò chơi (Game Theory)[[28]] để đọc Chuyện Ngõ nghèo và Miền hoang tưởng của Nguyễn Xuân Khánh. Ở Việt Nam có các kiểu nhà phê bình văn học: Nhà phê bình chính trị, Nhà phê bình lý thuyết, Nhà phê bình phong trào, nhà phê bình chuyên nghiệp. Tôi viết phê bình chuyên nghiệp nhưng tham gia vào sinh hoạt văn chương đương đại Việt Nam (đặc biệt là các trào lưu, thí dụ: trào lưu Thơ Trẻ, trào lưu tiểu thuyết lịch sử, trào lưu văn học Hậu hiện đại, trào lưu cách tân thơ…).[[29]]
THỬ ĐỊNH VỊ
Những trình bày sơ lược trên đủ giúp bạn đọc hình dung một miền quê văn chương trù phú, đa dạng về thể loại và phong cách; nội dung trải rất rộng khắp các miền hiện thực và đặc biệt văn chương của các nhà văn Chi Hội HNV-Đồng Nai góp phần tích cực vào cách tân văn chương Việt Nam đương đại: Cách tân về tiểu thuyết (Khôi Vũ, Nguyễn Một, Trần Thu Hằng), cách tân thơ (Trần Ngọc Tuấn, Nguyễn Đức Phước, Cát Du, Trần Nhã My) và đóng góp đổi mới phương pháp phê bình văn học (Bùi Công Thuấn). Chi Hội HNV-Đồng Nai có nhiều khuôn mặt sáng giá trên văn đàn, tài năng được khẳng định qua nhiều giải thưởng của HNV, chẳng hạn: Khôi Vũ, Nguyễn Một, Nguyễn Trí…
Con đường tương lai của Chi Hội HNV-Đồng Nai còn mở rộng…
Tháng 11/ 2022
[1] Xin đọc:Bùi Công Thuấn-Thơ Lê Thanh Xuân: (đã đăng trên tạp chí Thơ, số 4 năm 2016)
CHÚT TÌNH TRI ÂM 